Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë, e themeluar në korrikun e 1920-s, si institucion i parë shtetëror, publik e laik






Kur dija pr shqiptart ka qen zotruese dhe pasioni pr librat sht par si shtje trashgimie!? Nse i referohemi zyrtarisht shtetit shqiptar, institucionet bibliotekare jan t reja, ndrsa historia flet pr nj tradit t vjetr t bibliotekave. Prej nga lind qytetrimi dhe historia flet n an t saj, pr vendin ton dshmit jan n shifra t zeza, sidomos po t grmojm n t errtn ilire. Megjithat,


sipas historikut t vendosur n prezantimin e Biblioteks Kombtare, q sot mbush 90 vjet nga themelimi, dshmi t shumta vrtetojn se gjat Mesjets n oborret e princrve shqiptar, si dhe t bujarve, kontve, arhonve etj., funksiononin kancelari n t tria gjuht diturore t kontinentit: latinisht, greqisht, sllavisht e, pran tyre, edhe bibliotekat prkatse. Pozicioni gjeo-historik i shqiptarve n zonn e kalimit nga Perndimi n Lindje dhe anasjelltas u mundsonte atyre kontaktet librore si me Kostandinopojn, ashtu dhe me zhvillimet e “prtejdetit”. Censura osmane qe nj ndrprerje e dhunshme e ktyre zhvillimeve, ndonse gati pes shekuj sundimi osman, shqiptart nuk e humbn traditn bibliotekare. N kushtet e reja, ajo u prcoll kryesisht nprmjet bibliotekave t familjeve t mdha, t pashallarve e bejlerve, por edhe atyre t institucioneve fetare: abacive benediktine, kuvendeve franeskane e jezuite, manastireve ortodokse, medreseve, teqeve t bektashinjve etj.


Biblioteka Kombtare e Shqipris (m tej BKSH), si institucion i par shtetror, publik e laik, mban pr dat t themelimit t saj 10 korrikun 1920. Si brtham e saj shrbeu fondi i biblioteks s Komisis Letrare Shqipe, organizm i prbashkt shqiptaro-austriak, krijuar n qytetin e Shkodrs n vitin 1917 n kontigjencat e njohura t Lufts s Par Botrore. M 1920 ky fond u vendos n Ministrin e Arsimit, Tiran. Mbas vitit 1920 u bn prpjekje pr pasurimin e ktij fondi, si dhe pr riorganizimin e biblioteks si institucion kombtar.


N momentin e prurimit si BKSH, 1922, ajo kishte rreth 6.000 vllime. Pr periudhn e paralufts, spikat veprimtaria e saj n vitet e Mbretris Shqiptare (1928-1937), kur institucioni drejtohej nga atdhetari dhe lvruesi i gjuhs shqipe Sotir Kolea. Mbarimi i Lufts s Dyt Botrore e gjeti BKSH-n me nj koleksion prej 15.000 vllimesh. Ajo u vendos n nj nga ndrtesat m t mira t asaj kohe, e cila shrben edhe sot si “aneks” i saj. Koleksionet me karakter albanologjik u rritn kryesisht si rezultat i konfiskimit t disa librarive dhe bibliotekave private t personaliteteve t kulturs. N fund t vitit 1947, fondi i saj numronte rreth 100.000 vllime. Ngjarje me rndsi pr BKSH, por dhe pr kulturn kombtare, ishte dalja m 31.5.1948 e dekretit "Mbi drgimin e detyrueshm t shtypshkrimeve Biblioteks Kombtare", sipas t cilit, asaj i drgoheshin falas nj numr ekzemplarsh t do shtypshkrimi t vendit.


Ky dekret i dha mundsi BKSH-s t kryej rolin e qendrs arkivore t t gjitha botimeve t vendit dhe t botoj m pas bibliografin kombtare t librit shqip. Dekreti sht ndryshuar e plotsuar disa her. Nga institucion n vartsi t Institutit t Shkencave, n vitin 1959, BKSH kaloi n vartsi t Ministris s Arsimit dhe t Kulturs. N vitin 1966, ajo u zhvendos n nj pjes t ndrtess s re t Pallatit t Kulturs, ku gjendet dhe sot. Ndryshimet demokratike t viteve ‘90 solln mundsi ndryshimi edhe n politikat e Biblioteks Kombtare. Nga modeli i bibliotekave t Evrops Lindore, me kufizime t skajshme n sigurimin e informacionit dhe shfrytzimin e disa kategorive t literaturs, ajo kaloi n heqjen e barrierave kufizuese t ksaj natyre, duke shkuar drejt liris s plot t informacionit pr prdoruesit. Fondi i Arkivit prfshin botime me vlera t veanta pr pasurin e shkruar t shqiptarve, duke filluar nga botimet e para n gjuhn shqipe (shek. XVI) dhe duke vijuar deri n ditt tona.


Koleksionet


Fondi i antikuarve


Koleksioni i antikuarve prbn nj fond t posam, shum t rndsishm, jo aq nga numri i vllimeve sesa nga prmbajtja e tij. Prmban 2448 vepra t rralla t botuara n shekujt XV-XVIII, prfshir edhe veprat e para n gjuhn shqipe t Gjon Buzukut, Pjetr Budit, Pjetr Bogdanit, Frang Bardhit dhe t Jul Varibobs si dhe veprat n latinisht t humanistve shqiptar Marin Barleti, Marin Beikemi dhe Dhimitr Frangu. Pjes e ktij koleksioni jan edhe botimet e Voskopojs, q i takojn shek. XVII-XVIII si dhe 7 inkunabula. Libri m i vjetr i ktij koleksioni sht vepra e Paps Piu II, “Epistolae de Conventu Mantvano”, botuar n Milano n vitin 1473. Vepra ka vlera t veanta. N t theksohet mundsia e pjesmarrjes s shqiptarve dhe e Sknderbeut n koalicionin kundrosman t t krishterve.


Dorshkrimet


Ky koleksion ka 1165 vepra t dorshkruara, kryesisht n gjuht orientale (arabisht, osmanisht dhe persisht), shumica e t cilave jan kopjuar nga kaligraf t specializuar n Shkodr, Berat, Elbasan, Tiran etj. Koleksioni ka qen pjes e bibliotekave t medreseve dhe e bibliotekave t familjeve t mdha shqiptare si sht dhe Biblioteka e Bushatllinjve, prej t cils numrohen rreth 150 njsi, bibliotekare q mbajn vuln e sundimtarve t Shkodrs, Mustafa dhe Karamahmut pash Bushatlliut. Dorshkrimet orientale kan prmbajtje fetare, juridike, historike, gjuhsore e letrare etj. Vlen t veohen veprat letrare t dorshkruara n gjuhn shqipe me alfabet arab, sidomos divanet. Vlersohen posarisht mynsheatet ose krestomacit dokumentare (prmbledhje letrash private dhe shkresash zyrtare), nj pjes e t cilave me t dhna pr historin e Shqipris dhe t qyteteve t saj. Pjes e ktij koleksioni jan veprat e poetve t mdhenj t bots orientale. Shumica e dorshkrimeve orientale u takon shekujve XIII-XIX. Ato shquhen pr miniaturat n ar dhe dekoracionet. Koleksioni prmban nj numr t vogl dorshkrimesh shqip me alfabet grek, ku veojm Kodikun e Beratit t shek. XVIII me pjes kndimi, poezi fetare, fjalor greqisht-shqip me 1600 fjal etj. Pjes e koleksionit jan edhe disa dorshkrime n gjuht perndimore, ndr t cilat me vler t veant pr Shqiprin sht ditari i albanologut hungarez Franc Nopa “Albania Notizbücher” n 6 vllime, shkruar gjat viteve 1905-1909, 1913 etj. Nga dorshkrimet greqisht, i rrall dhe i rndsishm sht kodiku pr Shn Nikodhimin nga Berati, i dorshkruar n fillim t shek. XVIII.


Fondi i hartave t antikuarit


Koleksioni i hartave t rralla numron 52 njsi bibliotekare. Ato u takojn shekujve XVI-XVIII dhe jan prpiluar nga hartograf evropian m n z t kohs. Hartat e rralla kan vler t posame pr trojet shqiptare e m gjer dhe jan burim informacioni me t dhna t shumta historike, etnografike, gjuhsore, gjeologjike etj. Nga ky koleksion veojm hartn e Vincenzo Maria Coronellit, kozmograf i njohur i Republiks s Venedikut, “Corso delli fiumi Drino e Boiana nella Dalmatia” e vitit 1688, e cila bn pjes n prmbledhjen “Atlante Veneto”. Prmbajtja e harts paraqet interes pr studiuesit e fushs s albanologjis. Ajo sjell t dhna t bollshme gjeografike, historike, toponomastike, etnografike, statistikore e demografike pr krahinat, qytetet dhe fshatrat shqiptar. Hartat dallohen pr zbukurimet dhe ngjyrat.


Ngjarja


Nj nga ngjarjet m t rndsishme, pas testamentit q pati ln Mithat Frashri pr Bibliotekn Kombtare, s cils i la trashgimi gjith pasurin e tij, nj fond prej 40 mij librash


Dhurim testamentar pr Bibliotekn Kombtare


40.000 dollar amerikan sht shifra befasuese, e depozituar n nj bank t Nju Jorkut dhe tanim e kaluar n nj bank shqiptare, q i ka ln pr dhurim Biblioteks Kombtare t Shqipris prof. dr. Safete (Sofia) Juka. Me nj jet t kaluar n mrgim, mes vshtirsish jo t pakta, Safete (Sofia) Juka mbetet e njohur n kulturn shqiptare pr punimet e saj historike, ndr t cilat dallon monografia “Kosova: The Albanians in Yougoslavia in light of historical documents”, New York, 1984. N prgjigje t letrs s saj, drejtori i Biblioteks Kombtare t Shqipris, dr. Aurel Plasari, i premton t motrs s znj. Juka, ndrmjetse e transmetimit t ktij dhurimi testamentar, se shuma e ln prej s ndjers do t miradministrohet n respekt t legjislacionit shqiptar n fuqi dhe, sipas vendimit t njzshm t Kshillit Shkencor t Institucionit, do t prdoret vetm-e-vetm pr pasurimin e Biblioteks Kombtare me botime t fushave t Albanologjis dhe Ballkanologjis.


Tiran, m 24 korrik 2009


Pr Znj. Mrs. Lume JUKA


5330 Netherland Ave. 6F


Riverdale, NY 10471-2362


USA


Prgjigjja


E nderuar Znj. Mrs. Lume Juka,


Me emocion lexova njoftimin q m drgoni, nprmjet letrs Suaj dashamirse t mbushur me dashuri pr librin dhe me vlersim pr Bibliotekn Kombtare t Shqipris. N emr t Institucionit q, n kto momente, e drejtoj Ju falnderoj dhe Ju shpreh mirnjohje Juve pr aktin fisnik t motrs Suaj t nderuar, Znj. Safete (Sofija) Juka. Kam pasur fatin, para disa vitesh, ta takoj zonjn e ndjer n zyrn time t puns – duke marr me t un nj kafe, ndrsa ajo nj got uj – dhe t konstatoj drejtprsdrejti lidhjen e saj intime me librat, dashurin e saj pr kulturn shqiptare, pasionin e spikatur pr historin, posarisht Albanologjin. Prshkrimi q i bni Ju tani motrs suaj n letrn tuaj – e cila t jeni e bindur q nuk na duket aspak “e gjat” – e plotson pr ne portretin e saj. A do t m lejoni t’Ju siguroj q e prkap fort mir portretin q Ju i bni, duke qen edhe vet njeri q e kam lidhur ngjashm jetn me librin? Q shpenzimet e mundshme t hequra nga paga e npunsit i shpenzoj - pikrisht sikurse tregoni Ju pr motrn Tuaj – pr libra? Apartamenti i saj i vogl, q ka pasur pr “pasuri” vetm libra dhe piktura, sikurse Ju tregoni, m kujton apartamentin tim, gjithashtu krejt modest, q pr pasuri ka jo m shum se “libra” dhe “piktura”. Ndaj dhe ndihem dyfish i emocionuar pr aktin bamirs t motrs Suaj dhe pr modelin e jets s Saj gjithnj m t rrall n ditt tona. Dhurimi q motra Juaj Safete (Sofija) Juka i kushton Biblioteks Kombtare t Shqipris, prpos vlers reale financiare, - ndihm e vrtet pr Bibliotekn ton, - prbn n vetvete edhe nj akt mistik devocioni.


Si drejtues i Biblioteks Kombtare dshiroj, gjithashtu, t’Ju siguroj q shuma e ln prej motrs Suaj t nderuar pr Bibliotekn ton jo vetm do t miradministrohet n respekt t legjislacionit shqiptar n fuqi, por simbas vendimin t njzshm t Kshillit Shkencor t Institucionit do t prdort vetm-e-vetm pr pasurimin e Biblioteks Kombtare me botime t fushave t Albanologjis dhe Ballkanologjis, t cilat ishin edhe fushat q pasiononin motrn Tuaj dhe n t cilat ajo bashkndihmoi, me sa mundi, me modestin e saj t spikatur. I gjith koleksioni n fjal do mbaj shnimin e dallueshm: “Nga dhurimi i Znj. Safete Juka”. N kt mnyr kam bindjen se akti i saj do t ket edhe shprblesn e merituar, ndrsa kujtimi i saj do t mbetet i nderuar pr prdoruesit e Biblioteks Kombtar: ata t sotmit dhe ata q mbas nesh do t vijn. Shpresoj q edhe Ju do t bini n nj mendje me kt prdorim t “kursimeve” t s ndjers motrs Suaj.


Me respekt dhe pa padurim pr t’Ju takuar ktu n Tiran, ku Ju siguroj q do t merrni srish falnderimet e institucionit ton,


Juaji


Dr. Aurel Plasari