Dy fakte nga bota politike perndimore:
N janar t vitit t kaluar (2006) u zhvilluan zgjedhjet legjislative n Kanada dhe partia liberale, nj nga katr partit m t suksesshme n bot (Andr Blais 2005), humbi zgjedhjet me nj diference t vogl votash nga partia fituese dhe krytari i saj, nj nga figurat m t suksessme t politiks kanadeze dha dorheqjen. Pol Martin, kryetari n fjal, e kishte fituar postin e shefit pa ndonj vshtirsi apo surpriz. Duke qen se ishte politikan i suksesshm (por i pafat; me t marr n dor postin e kryeministrit atij iu desh ti bj ball nj skandali sponsorizimesh t shprdoruara nga partia e tij...) ai shum mir mund ta mbante postin e kryetarit por... N perndim dnohesh dhe duke qen i suksesshm. Menjher pas dorheqjes s tij, partia liberale shpalli fushatn pr zgjedhjen e shefit t ri dhe nuk e zgjodhn pas nj jave apo dy por plot pas nnt muajsh. N kongresin q u mbajt n Montreal n fillim t dhjetorit(gjithmon 2006), tet kandidat konkuruan pr postin e shefit (kryetarit) t partis. Ndr ta, dy kandidat udhhoqn fushatn duke qen shum prpara t tjerve npr sondazhe por dhe arritn t kishin m shum delegat n kongres. Duke qen se nj nga kandidatt ishte ish-profesor i shkencave politike n universitetin e Montrealit dhe i vetmi kandidat nga provinca e Kebekut, kurioziteti m shtynte t shikoja motivet q e shtyjn nj kandidat pr t luftuar p nj vend nderi kur dukshm nuk ka shpresa pr t firuar. Pikrisht ktu qndron bukuria e lojs demokratike.N fazn e par t votimit, delegatt duhet t respektonin mandatin e tyre dhe t votonin kandidatin pr t cilin ishin zgjedhur. Dhe pikrisht rezultatet dhan at q dhe sondazhet kishin parashikuar:dy kandidatt e par morn 29 % dhe 27% ndrsa profesori yn doli i treti me 17% por vetm me katr vota m shum nga vendi i katrt. Ktu fillonte puna e vrtet e kandidatve pr t bindur delegatt t votonin pr ta dhe delegatt tash mund t votonin pr at q u donte zemra. Dhe ajo q ndodhi nuk pritej (t paktn asnj analist nuk e kishte parashikuar...). Shef i partis u zgjodh Stephane Dion, ish-profesor n universitetin e Montrealit dhe ish ministr n kabinetin e kryeministrave Kretien e Martin. Nj kandidat q kishte mbshtetur zotin Injacief, kandidatin kryesor u shpreh se kishte punuar me muaj e muaj t tr q kandidati q ai mbshteste t fitonte por ...kjo sht demokracia.
N vitin 2004, kur partia democrate n Amerik shpalli fushatn pr kandidatin q do t prballej me Xhorxh Bush shum pak parashikonin Xhon Kerrin si fitues t kampit demokrat. T paktn ktu n Kebek e Kanada, i bhej jehon ish guvernatorit t Vermontit Howard Dean por dhe gjenerali Wesley Clark. Sidoqoft sot t gjith e din se si Kerry mori hov q nga fillimi dhe i sfidoi gjith t tjert . Dhe ai fitoi t drejtn t sfidoi Bushin ndonse pa sukses. Sidoqoft dhe n kt rast kjo sht democracia.
Emruesi i prbashkt i ktyre dy ngjarjeve sht prballja e kandidatve t s njjts parti jo vetm ditn e zgjedhjes prgjat nj kongresi por prgjat nj fushate q zgjat me muaj e me muaj ku kandidatt kan mundsi t tregojn aftsit e tyre drejtuese dhe pse jo t shpallin nj program q prqafohet nga votuesit. Duhet theksuar se zgjedhja e nj lideri partiak sht tejet e mediatizuar dhe ndiqet me interes nga t gjith.
Partit politike shqiptare dhe demokracia e brendshme e tyre
Pak histori: Askush n Shqipri nuk ka
nj studim t plot pr partit politike dhe aq m pak pr procesin e tranzicionit n Shqipri. Ndoshta duhet folur njher tjetr por vetm pr t saktsuar se pavarsisht nga pretendimet e ish -shefit komunist Ramiz Alia se gjoja ai nuk ishte pr pluralizm politik dhe se dhjetori i 1990 i gjeti t pa-prgatitur, e kundrta duhet t ket ndodhur. Nse duhet t ket nj shprehje q i prshtatet tranzicionit n Shqipri, ai mund t quhet tranzicion i kontrolluar. Tranzicioni sht i kontrolluar n rastet kur partia unike n pushtet krijon kushtet pr t kontrolluar faza t caktuara t demokratizimit t vendit. N kushtet e tranzicionit politik nga nj sistem nj partiak n nj sistem shumpartiak, ish partia moniste dhe elita e saj e para gj q bjn sht t sigurojn q kundrshtart e tyre politik nuk krkojn kokat e tyre dhe bile nse opozita sht agresive ata dhe mund t trhiqen apo vonojn tranzicionin. N Shqipri kurr nuk ka patur opozit. Ajo duhej krijuar. Dhe nse opozita n Shqipri u krijua apo e krijuan, pra cili ishte roli i partis n pushtet mund t duket n faktin q opozita shqiptare dhe kur u b pozit kurr nuk e rrezikoi ish partin n pushtet. Kjo nuk zbeh aspak rolin e rinis studentore n dhjetorin e vitit 1990. Nse do t kishte studime pr fazn tranzitore n Shqipri do t ishte interesante t dinim prgjigjen e sakt t ktyre pyetjeve:
Sa ka ndikuar presioni i jashtm ndaj udhheqsve komunist shqiptar?
Sa ka ndikuar keqsimi i gjendjes ekonomike n Shqipri pr t pranuar ndryshimin.
Sa ka influencuar levizjet e brendshme (paknaqia) n marrjen e vendimit pr t pranuar pluralizmin n Shqipri.
Sa ka ndikuar prvoja e t tjerve sidomos Perestrojka sovjetike?
Sido q t jet prgjigja, prvoja politike e Shqipris na mson se partit politike n Shqipri pak ndryshojn nga njra-tjetra. Nuk flasim pr programet ( por dhe ktu sht vshtir t bsh dallime...) por pr organizimin dhe democracin q ato reflektojn. Po t shikosh statistikat e partive politike shqiptare e ke vshtir t shikosh nj list kryetarsh. N pjesn m t madhe partit politike kan po ata shefa q kishin n vitin 1991. Vetm Partia Republikane ndryshoi kryetarin q sidoqoft mbetet kryetari i nderit i partis. N kampin socialist, Nano u trhoq pas humbjes s zgjedhjeve parlamentare t 3 korrikut 2005. Socialistt nuk e lan t ftohet karrigen e shefit por e zvendsuan me at q mund t quhet m i forti i tyre, Edi Rama. Dallimet nuk jan t mdha as nga e majta as nga e djathta shqiptare. Mungesa e nj demokracie t brendshme bn q prplasjet e ideve t mos amortizohen (zbuten) dhe ojn n krijimin e partive t reja. Nuk ka nevoj ta prmendim por ndonse shqiptart nuk kan dshir t ken fmij si njher e nj koh, partit politike prkundrazi u plqen t shumfishohen. Vetm nga dy partit kryesore (PS e PD) kemi trashguar 6-7 parti politike.
T kujt jan partit politike n Shqipri ?
N nj vend si Shqipria gjithka sht e mundur gjer dhe privatizimi i partive politike. Partit politike duhet t jen institucioni i vetm i formimit t politikave, mjeti m i mir q duhet t siguroj dy elementet jetike t demokracis: pjesmarrjen dhe konkurrencn. Nse pr pjesmarrjen nuk mund t themi gj sepse ajo sht nj tipar edhe i regjimeve totalitare (psh n regjimin e Enver Hoxhs shqiptart merrnin pjes n votime 99.99 %...) por konkurrenca n Shqipri sht shum afr zeros. Politika shqiptare sht klanike ose e nipotizuar gj q frenon demokracin dhe nxit korrupsionin. Sot partit politike shqiptare mund t themi se jan pron e nj grupi njerzish q edhe pse nuk e pranojn kan gjithka n dotr pr sa i prket partive politike. Organizmi i partive dhe mungesa e demokracis s brendshme nuk len vend pr opozicion t brendsh. Kudo n bot n demokracit e zhvilluara shefi i partis ka nj rol t jashtzakonshm n suksesin apo mossuksesin e partis q ai drejton. Por n Shqipri shefi sht njshi i ngjashm me shefin e partis unike. Dhe ushtart partiak kan ve dy rrug : ose bindje ose ta mbyllin portn nga jasht. Nj koh q partit politike n Shqipri mund t ishin nj instrument elektoral dhe t zhveshura nga ideologjit, ato n fakt jan t mbarsura me ndarje ideologjike q i mbyllin portat elektoratit sidomos atij t pavarur. Sa mir do t ishte q nj qytetar i thjesht t ndihej pjes e PS dhe e PD duke patur mundsi t zgjidhte mes kandidatve apo mes ideve partiake at q do ti dukej m afr mendimeve dhe bindjeve t veta politike.
E pastaj ?
N fillim t vitit 1991 Partia e Puns (Komuniste) e ndjeu q po humbiste terren dhe nxori teorin e rinovimit. Ngado dgjohej ve nj refren: ne jemi t rinovuar, ne kemi t drejtn t rinovohemi... (Kam dgjuar nj t moshuar q donte t mbushte mendjen n at epok q ai ishte i rinovuar por ma tha shtrembr ...q n fakt duhet t ishte drejt...m tha: - Un jam i rivonuar...). Rinovimi nuk sht i keq n vetvehte. Problemi sht se kush e korrigjon nj t rinovuar (rivonuar...). E dyta. Mendoni se duhet t blini nj makin. Mes nj makine t prdoruar dhe nj t reje afar do t zgjidhnit ? Me nj t vjetr (t rinovuar) do ngeleni n garazh, do ngeleni n rrug, do ngeleni pa drita, do ...thyeni qafn (qoft larg !) Ndrsa nj makin re krkon nj mim. mimi m i madh sht ndrrimi i mentalitatit (hedhja posht e s vjetrs).
Shqipria ka nevoj....
N fund t vitit 2006 shkova n Toronto pr t festuar Krishtlindjen. Aty takova nj mik me t cilin shkmbenim shpesh mendime nprmjet teknologjis sotme pra online... M ngeli n mendje nj shprehje q m tha: Ne shqiptart jemi me mijra vjet mbrapa bots s qytetruar Jo se un nuk e kam menduar nj gjt till por nj konstatim i till shtron pyetjen, nga duhet nisur q dhe ne shqiptart t ndryshojm dhe t reduktojm hendekun q na ndan me t tjert? Dihet q nuk sht e thjesht. Por njerzit mendojn q difekti sht vet demokracia. Dhe nse do ta shikojm me vmendje ata nuk jan larg nj t vrtete sepse kjo sht demokracia q ne kemi sot n Shqipri. Shqipria ka nevoj pr shum gjra. Shqipria nuk ka drita (jemi n vitin 2007) Shqipria nuk ka uj ( jemi n vitin...) Shqipria nuk ka ... N nj vend q ka nj demokraci t zhvilluar ku ti jepet mundsi zhvillimi mendimit t lir dhe konkurrencs s ndershme jam i bindur se gjenden zgjidhje dhe pr dritat dhe pr ujin dhe pr shum gjra t tjera. Shqipria duhet t gjej njerzit q kan aftsi t vrteta manaxheriale (drejtuese...) Zgjidhja e vetme pr Shqiprin sht nj demikratizim i vrtet. Shqipria ka nevoj pr nj val t dyt demokratizimi. Demokratizimi i partive politike do t ishte hapi i par. T tjerat vijn m pas.
