de-radaGjirokastër- Një konferencë ndërkombëtare që propozon një rishikim të historisë së Shqipërisë, kulturës dhe letërsisë së  saj u mbajt në qytetin e gurtë të Gjirokastrës nën tematikën Një  rilindje para rilindjes.


Konferenca e organizuar nga universiteti  Eqerem Çabej  në  bashkëpunim me Universitetin  e Palermos dhe atë  të Kalabrisë në Itali njohu pjesëmarrjen e albanologëve të Shqipërisë, Maqedonisë dhe Kosovës.


Ishin pikërisht gjetjet e dy profesorëve arbereshë, Matteo Mandala dhe Françesko Altimari, të cilët gjatë dy  dekadave të  fundit duke rivitalizuar bibliotekat e universiteteve të famshme në Palermo dhe Kalabri kanë verifikuar dokumente arkivore me vlera të rëndësishme historike, letrare e gjuhësore që kanë peshë për një rishikim të historisë së Rilindjes Kombëtare  Shqiptare. Sipas tyre kjo periudhë e artë ka filluar një shekull më pare sesa e denim deri më sot, ndaj edhe dekani Roland Zisi propozoi se ndryshime duhen bërë.


Profesor Mandala tha se një nga dëmshitë është  ajo  që  lidhet me  mitin  e origjinës ose Mitin Pellazg. Ai thotë se është një mit i shpikur fillimisht në  mjedisin  arbëresh pasi smund  të quheshin  grekë edhe pse ishin cilësuar si të tillë duke ndjekur  ritin fetar  ortodoks.


Prandaj duhet  të ishin  pasardhës  të një populli  tjetër jo  grek  siç  ishin  me te drejtë pellazgët. Pellazget jane një popull fantastik,  nuk kemi  te dhena as historike  as gjuhësore, por arbëreshët  i kanë zgjedhur si baballarët e tyre, per tu dalluar nga grekët. Ky është miti që më vonë u përhap në tërë viset ballkanike nga Greqia në Shqipëri. Dhe bëhet një nga mitet më të rëndesishme që ka patur kultura e Rilindjes,-tha Mandala.


Profesor Françesko  Altimari tha se  Rilindja  i ka bazat  përgatitore  në këto qendra.


Në këto  vatra arsimore  që gjenin atje  në kryeqytetin   e kohës  që ishte Napoli  për Italinë  e  jugut, qendrën e referimit  ku takoheshin arbëreshet  e  Kalabrisë, arbëreshët  e  Siçilisë, shqiptarët e Himares  që  ishin pjesë  e  kësaj ushtrie  të veçantë që ishte  në  shërbim të mbretit  të Napolit. Kështu  që këto  tri rryma të lidhura në  këtë  qendër  që  ishte  kisha  greke   në Napoli  krijuan bazat për  të zhvilluar  këtë  proces  që pati intelektualë  që në shekullin  e 19. Me Jeronim De Radën, që mund ta  marim si korifeun  e  këtij  procesi  të Rilindjes  së  mirëfilltë  që hapi këto dyer jo  vetëm brenda  botës arbëreshe, por  edhe brenda botës shqiptare. Prandaj flasim  për një Rilindje Kombëtare letrare me  botimin  e  veprës së De Radës. Por para botimit të veprës së  De  Radës  kemi  këtë  faze  që  zgjati afro  një  shekull,-tha ai.