Prvoja dhe njohja ime e par me biznesment tan zgjati katr dit t paharrueshme Tiran-Mosk: vajtje-kthim. Me ndrhyrjen e nj mikut tim edhe piktor, m morn n shoqrin e tyre gjat atij udhtimi, n cilsin e prkthyesit. E pranova me qejf ftesn pr shkak se e kundroja si mundsi t shumpritur pr t bler libra, pa harruar, natyrisht, rndsin patriotike t ndrmjetsimit gjuhsor n marrveshjen dhe thithjen e investimeve t huaja, q do t nnshkruhej midis Dhoms s Tregtis shqiptare dhe asaj ruse.



Gjat bisedave fragmentare me njrin apo tjetrin, kuptova se biznesment tan kishin nj kultur t prgjithshme letrare dhe se rndom, sapo jepej rasti pr ndonj dor t mir muhabeti, disa sosh m lan madje gojhapur me nostalgjin e thekur t leximeve t tyre rinore.



Kshtu, duke surbur kafen apo duke hurbur gllnjka t trasha me birr, u ndez nj diskutim pasionant mbi poezin, derisa njri, nj drdng 130 kilogramsh, me nj bark t strfryr, u ngrit vrikthi duke tundur gishtin lart dhe me nj pamje t prvujtur edhe sentimentale edhe melodramatike tha:

- A ka more burra vargje m madhshtore se t ajupit: Tr jeta nn urdhr/Qesja nj kokrr hudhr! Sikleti dhe prjetimi i dhimbshm pllakosi tavolinn, shenj e qart se pas ktyre vargjeve, sia vlente m ta lodhje m tej muhabetin. Pavarsisht nots aspak optimiste se si u mbyll kuvendimi letrar, fillova t krijoj nj tablo, prgjithsisht pozitive pr tipologjin e biznesmenit shqiptar, duke gjykuar se n kto 15 vjet konkurence n tregun e lir, s paku po merrka trajt fytyra humane e investitorit ton. Dhe kjo nuk sht pak. Madje ky sht mbase fundamenti i fundamenteve...



N dark, pas nj shplodhjeje t mir, u takuam me biznesment e mi n hollin e hotelit gjigant President. Jasht bnte ftoht dhe binte nj shi i akullt, ka na shtrngoi t hiqnim dor nga dshira pr t
nj shtitje flash n rajonin prreth hotelit. Gjithsesi, holli gjigant qe i tejmbushur me dyqane, kinkaleri, vitrina produktesh artistike e etnografike, veshje t stilizuara popullore ruse e linja t shumllojta rrobash prej firmave m mitike t Perndimit, sikundrse me kafe, restorante, birrari, pub-e e kabar ku pihej me nargjil etj.



Megjithat, biznesment e mi, paraplqyen nj englendisje disi m bashkkohore. N fillim qe njri, nj biznesmen nga Vora (q thoshte se n vitin nntdhjet e shtat ia sillnin thast e parave me furgon); ai iu afrua nj rrjeti kasash kompjuterike me ekranet xixlluese ngjyra-ngjyra, zgjodhi nj monitor dhe u ul. Ndrkaq erdhi nj uplin e lezeme - nj nga Ljudmillat e pafundme q shrbente n rrjet - dhe mua mu desh ti prkthej biznesmenit ton regullat e funksionimit t lojs me par. Nuk e kujtoj sa qe tufa e banknotave q glltiti aparati, por n momentin kur filloi ethja e lojs s shumzimit t parave (biznesmeni yn luante me tre linja njhersh), aty atisn t gjith kolegt e tij bashkatdhetar dhe bn sehir qysh do t prfundonte loja. Fati i lojs luhatej vazhdimisht: her fitimet shkonin deri n 1000 euro, her binin fare me minus, por n prfundim, biznesmeni yn e prfundoi triumfueshm lojn duke fituar 20 euro. Kto dor fitimi ai e shoqroi, duke iu drejtuar monitorit me fjalt:

Ta pshurra tangrllikun tand o qelbo!, ka shkaktoi nj gaz molpss te t gjith.



N raundin e dyt, kolegt e fitimtart nuk e pranuan m rolin e sehirxhinjve. Secili zuri nga nj karrige dhe sekush pr hesap t vet iu prveshn shumzimit t parave, kush me qetsi, kush m trishtim e kush me nerva t acaruara. Un me mikun tim edhe piktor, u trhoqm n nj birrari prbri.



I pam biznesment tan t mbrrijn nj nga nj vetm pas tre orsh, qefaprishas, t mrzitur sa m ska. Jo vetm q nuk kishin mundur ti shumzojn parat e tyre, por kishte humbur secili jo m pak se 1500 euro.

Shkrdhatat!, - protestoi drdngu 130 kilesh (ai q mallngjehej nga vargjet e ajupit), - i kan vn kasten pr t krehur xhepat e njerzve si puna jon!, - tha, duke
me gjest nga monitort e kasave.

- Ju jeni ftoh, vallahi, - tha miku im edhe piktor. N dor t huaj, or i lum, rritet ve ai miku, e jo lekt!.

Dikush qeshi, por mandej, nj tjetr, tha n dialekt:

- Hajt mor, se spo e rruejna trapin! Ehu-ha sa paret i kena hup na...!

Kjo sikur u dha zemr kolegve t tij, guxim q u mishrua sakaq me krkesn pr tu prkthyer porosit pr pije. Pjesa drmuese: vodka me limon. Nuk mund t them se me gotat e pijeve prpara rrodhi ndonj kuvendim i shtruar ase nervoz midis biznesmenve shqiptar, por kjo mendoj se ka arsye t forta q e prligjin shprqendrimin e parallinjve: n bar, tavolinave kundruall, qen ulur gjithkund ato, femrat e dfrimit, t cilat rust i quajn fluturat e nats. Filloi si ndonj or e kusur nj loj unt sysh t xixlluar nga njra pal dhe buzqeshjesh profesionalisht t kualifikuara, nga pala femrore. Ishte piku i ors kur simotrat e tyre kishin mbushur hollin dhe vejevinin duke iu avitur me takt burrave bujtinar, sa pr tu pshpritur nxitimthi ofertn: Masazh gjymtyrsh, koke, shpatullash; masazhe erotike, seks i nxeht, tradicional, metoda orale?. Nse burri aprovon, ato shnojn numrin e telefonit t dhoms s klientit dhe kohn kur duhet tu trokasin n der.

Aty nga ora nj e mesnats, shoqria e kreshpruar e biznesmenve tan na la rishmi shnden secili n numrin e vet, duke pritur masazhet e nxehta t fluturave t nats, secila me nj fatur modeste 100 euroshe.



Pas sills n restorantin popullor t hotelit Kalinka, n pritje t orarit t takimit zyrtar me biznesment rus, biznesment e mi iu vrsuln srish kass s lojrave kompjuterike, tanim me nj trbim hatrmbetur e sedr t lnduar tregtare nga nata e mbrmshme. Yrishin ua preu haberi alarmant se duhej t gjendeshin n sall e konferencave. T paktn, ksaj rradhe nuk patn koh t trishtoheshin pr humbjen, edhpse shifra pr secilin nuk zbriste nn 2000 euro.



Nuk do ta mrzisim lexuesin me prshkrimin e pjess ceremoniale t konferencs, as me retorikn romantike mbi dobin dhe domosdoshmrin e bashkpunimit t bizneseve dypalshe, duke theksuar fort dhe duke iu referuar tradits s art e vllazrore para viteve gjashtdhjet. Pr kt foln gjat nj radh biznesmensh t moshuar rus, duke prmendur objekte t rndsishme t ngritura n Shqipri nga kolegt e tyre t ish-BRSS-s, asokohe t rinj. Natyra dhe karakteri i biznesmenve tan u shpalos n pjesn praktike t prezantimit, interesave dhe sferave t bashkpunimit dypalsh. Kolegt rus propozuan t prezantoheshin me aktivitetet e tyre dhe tua linin shqiptarve ta thonin se ku kishin nevoj pr investime, n cilin sfer dhe far partneriteti teknik u ofrohej nga pala mike. Mbaj mend se biznesment rus paraqitn shkurt aktivitetin e tyre n prputhje me specifikn e kompanive t tyre. Njri prezantoi nj kompani t pastrimit t ujrave t bregdeteve, gjireve, lumejve e liqeneve t mdhenj. Fushveprimi i tyre kishte qen deti Baltik, deti i Zi, deti Azov, liqeni Bajkal, lumejt Moskva, Oka, Dnjepri e Vollga dhe se xhirroja e tyre ishte mesatarisht 500 milion euro. Nj tjetr prezantoi nj firm t prodhimit t traktorve, kultivatorve dhe mjeteve t tjera t mekaniks bujqsore, ndrsa nj tjetr nj kompani t instalimit dhe shtrirjes s gazit n hapsira kontinentesh. Kshtu bn edhe bizneset e Nafts, bitumit, ndrtimeve, deri tek konstruktet mbrojtse e prforcuese.



Meqense nuk i njihja m par aktivitetet e biznesmenve tan, kjo voli e padshirueshme mu dha ta prjetoj me nj siklet t madh teksa prktheja prezantimin e aktiviteteve t tyre aty n sall. Do mundohem t jem sa m i sakt, me gjith prpjekjet e mia pr nj prmirsim t imazhit gjat prkthimit:

Nikolin Dumani: Un e kam nj pik karburanti, kam edhe nj biznes me furrat e glqeres, kam gjithashtu dhe nj agjensi t transportit urban... Harrova: merrem edhe me ndrtimtari pallatesh n Tiran.

Bejto Harizi: Biznesi im investon n nxjerrjen dhe tregtimin e pllakave dekorative t gurit dhe mermerit n malin e Tomorrit, si brenda, ashtu dhe jasht vendit. Prve ktyre kam filluar biznesin e ndrtimit t pallateve n Tiran.

Enklajd Dyli: Un prfaqsoj, bashk me vllaun tim, biznesin e ujit t pijshm t firms Vllezrit Dyli. Vitet e fundit firma jon ka shtrir aktivitetin bukpjeksit, duke krijuar nj rrjet t fuqishm t furrave t buks n gjith Tirann. Sapo kemi nisur investimin edhe pr Durrsin. Jemi n prgatitje t nj biznesi ushqimor q konsiston n prgatitjen, konservimin dhe tregtimin e ushqimeve t konservuara, kryesisht turshi zarzavatesh. Ndrsa aktivitetin ndrtues e kemi nisur q vjet, me pallate moderne, tani pr tani, vetm n Tiran.

Mezan Mziu: Firma jon Ziu & Co prodhon bitum dhe rr bituminoze n gjith Jugun e Shqipris. Krkesat i kemi t larta dhe klintela po shtohet. Shesim edhe vajra lubrifikante, graso dhe zhavorr t grir lumi. Kemi filluar t administrojm edhe parafabrikante dhe konstrukte ndrtimore prej betoni. Kemi filluar edhe biznesin e ndrtimit t pallateve n Tiran.

Elmaz Dylgjeri: Firma jon sht e njohur n Shqipri pr nj linj prodhimi t vajit t ullirit. Administrojm dhe grumbullimin e ullinjve, t cilt i shesim t freskt dhe t konservuar. Tani s fundmi kemi filluar edhe ndrtimtarin e pallateve n Tiran.

Gert Bylikbashi: Kryesisht firma jon Bylikbashi sht prqendruar n ndrtimtari, t specializuar pr interiere. Kemi dhe nj agjensi t transportit urban dhe t ndrtimit t rrugve. Biznesin e ndrtimit t pallateve n Tiran e kemi filluar q n vitin 1997.

Sefer Balla: Biznesi yn jan prodhimi dhe tregtia e bylmetit: gjalpi, djathi, dhalla. Nj biznes tjetr q kemi, sht linja e prodhimit dhe e tregtimit t orapeve. Deri tani kemi n zotrim dy pika karburanti...

- M falni zotri, - ndrhyri nj z i drojtur nga pala ruse: - po me biznesin e ndrtimeve n Tiran, nuk merreni?

- N fakt, - sqaroi Sefer Balla, - ne jemi shum t rinj dhe pa ndonj eksperienc n krahasim me kolegt e tjer, por tentativn e par e kemi
edhe ne, q vjet, dhe mund t them, t suksesshme: kemi ndrtuar nj pallat dhjet katsh dhe e kemi shitur gjith siprfaqen e banimit. Tani kemi filluar nj pallat tjetr. Pr fat, Seferi qe i fundit q u prezantua.



Pas nj heshtjeje t thell, nga pala e biznesmenve rus u ua nj zotri i vjetr dhe tha se ndjehet shum optimist pr marrveshjen e dy Dhomave t Tregtis dhe sidomos pr hapsirn e pakufijt t bashkpunimit. Por, - ngriti zrin ai, - do t desha nga kolegt shqiptar t na thonin se n afar fushash e ndjen m t nevojshm bashkpunimin.



Prfaqsuesi i pals shqiptare, nj zyrtar i Dhoms s Tregtis, u ngit dhe u prgjigj flak pr flak:

- Mendoj se n kt pik, do t ishte shum e nevojshme t diskutohej n nj takim tjetr ndrmjet nesh, q un mendoj (dhe kemi nderin) ta organizojm duke ju ftuar n Tiran.

- Mendim shum i zgjuar tha kolegu rus, duke tundur kokn mendueshm. madje, - shtoi ai, - do t thosha... mendim me pesh... i thell.



* * *

N kthim, ndrsa prisnim ndrrimin e avionit n Budapest, m avitet njri prej biznesmenve tan t shquar, njfar Adil Estrefi. E ndrpreva leximin, sapo hetova se tjetri di krkon t m thot. Ai mori zemr dhe m shkarkoi me droj sekretin e tij, duke u siguruar m par se nuk e dgjonte kush.

- E di, m vjen mir zoti poet q t shoh duke lexuar prej kaq orsh. A e di...? Edhe un shkruaj... kam shkruar. Kam shkruar pr qejf... por ja, nj dit, ime shoqe mi kishte mbledhur vargjet q i kam pas shkrue vite me rradh n do far blloqesh ushtarake (se kam punuar 20 vjet oficer un!) dhe, pa m thn gj, i kishte botuar n nj libr. Ditn kur festova bujshm 60-vjetorin tim, ajo n mes t gostis, mes shok e miqsh, vjen e m dhuron librin. Pranver e shpirtit titullohet. M zr bes, aq shum u emocionove sa kam qar si ilimi. Ka mbi dymbdhjet vjet q biznesi m ecn mbar, nuk kam m nevoja si dikur, por nuk e di pse, poezia nuk m del m... a thua se asokohe, kur haja Shqiprin m kmb, t kisha qen tjetr njeri. M fal, por po ta jap nj kshill: mos e ler poezin, se po e le, t la!